ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΠΑΥΛΙΔΗ*
Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις για τα αίτια της κρίσης είναι εκείνη που θέλει την Ελλάδα να είναι «η τελευταία σοβιετική δημοκρατία της Ευρώπης», που θα πει μια χώρα με υπερτροφικό κρατικό τομέα και απόλυτα ρυθμισμένη και ελεγχόμενη αγορά, τεχνολογικά καθυστερημένη και παραγωγικά μη ανταγωνιστική, η οποία αναπόφευκτα καταρρέει. Πρόκειται για μια θεωρία χρήσιμη σε εκείνους που θέλουν να προωθήσουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της πλήρους εξαφάνισης του κοινωνικού ελέγχου της οικονομικής δραστηριότητας και τη μετατόπιση της λήψης αποφάσεων πίσω από κλειστές πόρτες διευθυντικών γραφείων.
Στην καθημερινή μας περιήγηση στις πόλεις και την ύπαιθρο είναι κάτι παραπάνω από φανερό ότι αυτή η θεωρία δεν έχει καμία βάση. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη μετά τον πόλεμο τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική Ευρώπη, το ελληνικό κράτος επέλεξε να εμπλακεί ελάχιστα στη διαδικασία ανοικοδόμησης. Ενώ τόσο στις Δυτικές, καπιταλιστικές χώρες όσο και στις Ανατολικές του υπαρκτού σοσιαλισμού πραγματοποιούνταν μαζικές δημόσιες επενδύσεις ανέγερσης κατοικιών, στην Ελλάδα οι πιεστικές ανάγκες στέγασης ικανοποιήθηκαν με τη μέθοδο της αντιπαροχής. Βασίστηκαν δηλαδή αμιγώς στην χωρίς κεφάλαια ιδιωτική πρωτοβουλία της αστικής υπερεκμετάλλευσης της γης. Την ίδια εποχή ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός αναπτύχθηκε σε όλη την Ευρώπη, καλύπτοντας το σύνολο της επιφάνειας κάθε χώρας, ρυθμίζοντας τις χωρικές δραστηριότητες και επενδύσεις. Και σε αυτό τον τομέα η Ελλάδα αποτέλεσε εξαίρεση, καθώς τα χωρικά εργαλεία έμειναν περιορισμένης δράσης και εμβέλειας και μόνο τη δεκαετία του '80 υπήρξαν κάποιες προσπάθειες πολεοδομικής ανασυγκρότησης, οι οποίες όμως ήρθαν πολύ αργά και έμειναν ανολοκλήρωτες.
Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι η χώρα μας αποτελεί -τουλάχιστον στο επίπεδο του χωρικού σχεδιασμού- τον παράδεισο του laissez faire, τον απόλυτο αντίποδα δηλαδή αυτού που πιστεύουν οι υποστηρικτές της θεωρίας περί «σοβιετίας». Δεν τους βλέπουμε όμως να περηφανεύονται γι' αυτή την πρωτιά μας. Ίσως γιατί εξ αιτίας αυτής ακριβώς της έλλειψης χωρικού σχεδιασμού και ασυδοσίας έχουμε κληρονομήσει ένα βιασμένο φυσικό περιβάλλον και υποβαθμισμένα αστικά συγκροτήματα. Και κάπως έτσι συνεχίζουμε να βρισκόμαστε μπροστά σε επιχειρήματα περί ανάγκης διευκόλυνσης της επιχειρηματικότητας και άρσης των παράλογων εμποδίων, όπως π.χ. στη νομοθεσία περί αιγιαλού ή και παλιότερα στα ειδικά χωροταξικά πλαίσια για τον τουρισμό.
Όμως, αν κάτι δεν μπορεί να συνεχιστεί, είναι στην πραγματικότητα η ασυδοσία και η ελάχιστη ρύθμιση. Σίγουρα υπάρχει ένα πρόβλημα πολύπλοκης νομοθεσίας, αφού το βασικό νομικό πλαίσιο του 1923 έχει υποστεί πολλές προσθήκες και αλληλεπικαλύψεις που το καθιστούν δύσχρηστο και αναποτελεσματικό. Απαιτείται μια νέα αρχή, με σύγχρονη, απλοποιημένη νομοθεσία, ίσως και με μείωση των επιπέδων σχεδιασμού που δεν ανταποκρίνονται στις σημερινές συνθήκες. Ακόμη σημαντικότερη όμως είναι η πραγματική (και όχι για το θεαθήναι) συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στις διαδικασίες προτάσεων και αποφάσεων για τον χωρικό σχεδιασμό. Για να επιτευχθεί μια αλλαγή νοοτροπίας που θα μετατρέψει τον σχεδιασμό σε αντανάκλαση της βούλησης των πολιτών για το μέλλον του τόπου τους και όχι σε επιβολή άνωθεν αποφάσεων που λαμβάνονται ερήμην.
*Ο Αχιλλέας Παυλίδης είναι αρχιτέκτονας-πολεοδόμος και συντονιστής της δημοτικής κίνησης Στροφή Νέας Σμύρνης. (achilleaspavlidis.wordpress.com)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου